Integraal en inclusief: het werkingsmodel van Congodorpen

Congodorpen zet zich als Belgische ngo al meer dan 50 jaar in voor een duurzame ontwikkeling in ruim 200 Congolese dorpen. In al die jaren is de algemene visie op ontwikkelingssamenwerking wel sterk veranderd. Zo ook bij Congodorpen, dat met een jong, fris team resoluut kiest voor een integrale benadering, waarbij de lokale bevolking het roer zelf in handen heeft.

Najla Mulhondi werkt sinds 2019 voor Congodorpen en werd recent directeur. Aziza Braekevelt vervoegde nog maar pas het team en is verantwoordelijk voor het programmabeheer. We spreken beide dames vlak na hun werkreis naar het projectgebied in het noordwesten van Congo, in de provincies Noord- en Zuid-Ubangi. De Ubangi-regio behoorde vroeger tot de reusachtig grote Evenaarsprovincie, die in 2015 werd opgesplitst in kleinere provincies. Noord- en Zuid-Ubangi bestrijken samen een oppervlakte die te vergelijken is met Bulgarije. De regio wordt in het noorden begrensd door de Centraalafrikaanse Republiek en in het westen door Congo-Brazaville.

Ecologisch is dit gebied erg waardevol met diverse ecosystemen en economische activiteiten, met regenwouden, waterbekkens en een belangrijke agrarische sector. De regio kent ook een grote diversiteit aan culturen, talen en tradities. Enkele van de belangrijkste etnische groepen in deze regio zijn de Ngbaka, de Yakoma, de Manza, de Ngbaka-Ma'bo en de Gbanzili. Zij zorgen voor een unieke culturele identiteit en erfgoed.

Complexe levensomstandigheden

“In deze regio is Congodorpen al van in het begin actief,” vertelt Najla. “Waar we vroeger een groter werkingsgebied hadden in Congo, richten we ons nu voornamelijk op Ubangi. Nieuw is wel dat we met de kennis en knowhow die we opbouwden in RC Congo sinds 2022 ook actief zijn in het zuiden van het Marokkaanse Atlasgebergte, meer bepaald in de provincie Midelt in de Drâa-Tafilalet-streek. Hier werken we samen met een Belgische ngo van de Marokkaanse diaspora.”

De omstandigheden in beide regio’s waar Congodorpen werkt, zijn erg gelijklopend en zonder meer complex te noemen. Aziza: “Het gaat telkens om afgelegen dorpen en landelijke gebieden die te maken hebben met grote sociaal-economische en milieuproblemenen met complexe uitdagingen op het gebied van gendergelijkheid. Kenmerkend is ook de leegloop richting de steden. De lokale bevolking blijft achter in zeer kwetsbare economische omstandigheden en met een erg povere infrastructuur, zowel op het vlak van wegen als van gezondheidszorg. Voor hun bevoorrading zijn de mensen in de Ubangi-regio afhankelijk van transporten vanuit Kinshasa. Een rit van 100 km kan er zo maar even 5 dagen duren door de barslechte staat van de wegen. Dat heeft eveneens een impact op de gezondheid.”

Holistische aanpak

Uitdagingen zijn er niet alleen op menselijk vlak. Het Congolese regenwoud is de belangrijkste long van onze planeet. Het behoud van zijn waardevolle ecologische reserves is van groot belang. Voor de aarde in het algemeen, maar zeker ook voor de lokale bevolking. Want ontbossing, bijvoorbeeld om hout te verzamelen voor verwarmingskacheltjes, veroorzaakt erosie. In combinatie met de klimaatverandering, die in het evenaarsgebied nog meer voelbaar is, kan dat leiden tot grote overstromingen in al erg kwetsbaar gebied.

Mens en milieu kunnen dus onmogelijk los van elkaar gezien worden. En ook de verschillende sociale aspecten zijn nu eenmaal met elkaar verweven. Net daarom zet Congodorpen zo nadrukkelijk in op een holistische aanpak, waarbij gezondheid, onderwijs, ondernemerschap en milieu als samenhangend geheel worden benaderd. En, nog belangrijker, met en vanuit de lokale gemeenschappen. “Het woord ‘ontwikkelingssamenwerking’ wordt in de volksmond nog vaak gebruikt, maar is eigenlijk erg outdated,” stelt Najla. “Wij spreken liever over ‘internationale solidariteit’, wat eerder verwijst naar samenwerkingsverbanden en niet meer naar ‘hulp bieden’, de paternalistische aanpak van vroeger. Want het versterken van de autonomie en het ondernemerschap van de lokale bevolking staat voor ons voorop. En door de uitwisseling van knowhow tussen onze programma’s in Marokko en RC Congo willen we veel meer de nadruk leggen op de Zuid-Zuid samenwerking in plaats van op de traditionele Noord-Zuid relatie.”

Gemeenschap neemt actief deel

Het project van Congodorpen wordt voor 5 jaar ondersteund vanuit de Belgische Directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking en Humanitaire Hulp (DGD) en focust op 4 actiepunten: de bouw van gezondheidscentra, ontwikkeling van infrastructuur (bruggen en wegen), ondersteuning en oprichting van ziekenfondsen en de ontwikkeling van agrarische en niet-agrarische economische activiteit zoals koffieteelt, viskwekerij, teelten van saffraan en couscous en ecotoerisme.

Van bij het begin van het project zit de lokale bevolking mee aan het stuur. Zij weten immers als geen ander wat ze nodig hebben om hun levensomstandigheden te verbeteren. En daar blijft het niet bij. “We mobiliseren hen zodat ze actief deelnemen en bijdragen aan hun eigen ontwikkeling en dit op een geïntegreerde manier zowel op gebied van gezondheid, onderwijs en economische empowerment,” vertelt Aziza. “Bijvoorbeeld bij de bouw van de gezondheidscentra zorgen ze zelf voor de fabricage van de bakstenen. In het dorp van Bosenduni werden er al 11 000 gemaakt. Iedere gemeenschap bepaalt zelf op welke manier ze een bijdrage willen leveren. En ze zullen dit gezondheidscentrum samen met het gezondheidscomité (= gestructureerde middenveldorganisatie) en de andere leden van een lokaal ontwikkelingscomité (Comité Local de Développement) beheren. Verder stimuleren en versterken we de organisaties die alles draaiende houden.

Gevestigde waarde

Congodorpen is een relatief kleine organisatie met in België maar 3 vrouwelijke medewerkers, allen van Afrikaanse origine, die opereren van uit Leuven en 1 collega, die media- en persverantwoordelijke is. In RC Congo zijn dan weer uitsluitend mannelijke teams aan de slag voor Congodorpen. “Daar zou ik graag verandering in zien komen,” lacht Aziza. “Want het bevorderen van gendergelijkheid blijft een uitdaging. Dat heb ik zelf ondervonden toen ik op de moto van ons Congolese team ons projectgebied doorkruiste. Een vrouw op een moto, dat was gevaarlijk en duidelijk niet de gewoonte.” In Marokko heeft Congdorpen geen kantoor maar werkt de ngo samen met een lokale partner waar genderevenwicht gebalanceerd is.

Ondanks de bescheiden bezetting, is Congodorpen wel een gevestigde waarde in het internationale solidariteitslandschap. In RC Congo staat de organisatie bekend om de uitbouw van de koffieteelt en als medeoprichter van het Max Havelaar Fairtrade label. Ook vandaag nog lobbyt de ngo bij de lokale, provinciale, regionale en nationale autoriteiten van haar werkingsgebied voor de nodige ondersteuning. Dat de politieke situatie in het noordwesten van Congo redelijk stabiel is, in tegenstelling tot in andere regio’s, is een voordeel en creëert kansen voor ontwikkeling.

De evolutie van ‘hulpverlening’ naar de huidige inclusieve aanpak, zette bovendien de deur open voor het opzetten van publiek-private partnerships. Daardoor worden de buzz-woorden van vroeger (duurzaamheid, inclusieve groei, mensenrechten, empowerment, …) nu wel realistische doelen. Stap voor stap, deal na deal worden ze vertaald in concrete, proactieve en oplossingsgerichte acties.

Behalve met lokale organisaties, werkt Congodorpen ook samen met andere Belgische en nationale ngo’s met het doel om synergiën op te zetten en samen sneller resultaat te boeken.

Aziza: “Het is als thuiskomen voor mij”

Aziza Braekevelt vervoegde nog maar recent het team van Congodorpen, maar kent de organisatie al veel langer. “De sector van de internationale solidariteit is een kleine wereld waarin iedereen elkaar goed kent, ook al verandert de werking snel. Als Algemene Coördinator bij de kleine ngo Rotary Clubs for Development was ik verantwoordelijk voor de uitvoering van het gemeenschappelijke programma, waarvan Congodorpen ook lid was. Nu, in mijn functie bij Congodorpen, kom ik opnieuw in contact met de ngo Karama Solidarity, gedragen door de Marokkaanse diaspora, waarvoor ik 12 jaar geleden gewerkt heb als Zuid-Coördinator. Persoonlijk heb ik een nauwe band met de Marokkaanse diaspora en dat helpt mij enorm in mijn werk met het team in ons projectgebied in Marokko.”

Hoewel in Roeselare geboren uit een Congolese moeder en een Vlaamse vader, voelt Aziza een sterke band met RC Congo. Ze zette haar eerste stapjes in het oerwouddorpje Kolé van haar moeders familie, waar ze in haar kindertijd regelmatig voor verschillende maanden naartoe trok. Aziza leerde er omgaan met de wetten van het oerwoud en met de lokale bevolking die veel gelijkenissen vertoont met de mensen uit het projectgebied van Congodorpen. Tijdens haar werkreis in juni ontdekte ze dat Kolé op ‘slechts’ 5 reisdagen ligt van de Ubangi-regio. “Ik herkende meteen de gelijkaardige culturele, traditionele mentaliteit en gewoontes, wat mijn integratie vergemakkelijkt. Het was er voor mij als thuiskomen!”